.jpg)
Хулан хавар, намар зэгэл сааралдуу, зун, өвөл цагаан өнгөтэй болдог Монголчууд “Хулангийн унага босоо төрдөг”, “Гэрийн адуу хулантай үржилд орсноор хурдтай унага төрдөг” гэхчлэн үлгэр домог шиг олон зүйл ярьдаг.
Саарал чоно
Саарал чоно (лат. Canis lupus) эсвэл чоно (о.т. чонос) гэж шууд ойлгогдох нь — Чонынхон овгийн зэрлэг зүйлүүд дундаа хамгийн том биетэй зүйл. 300 мянга орчим жилийн өмнө Хожуу Плейстоценийн үед үүсч, мөстлөгийн үеийг давсан.[1] ДНХ-ийн дараалал болон генетикийн шилжилтийн судалгаанаас үзэхэд саарал чоно гэрийн нохойтой (Canis lupus familiaris) гарал нэгтэй болох нь тогтоогджээ.
Өхөөрдөм бяцхан амьтан
Ямар ч амьтны үр зулзага хамгийн өхөөрдөм, хамгийн хөөрхөн харагддаг шүү дээ. Түүнчлэн том том гэхэд л жирийн морины унагатай тэнцэхүйц тэгээд ерөнхийдөө томхон биетэй нохойтой ойролцоо биетэй пони морьд гэхчилэн өхөөрдөм амьтад олон. Харахад л хайр татам, яг л чихмэл тоглоом шиг өхөөрдөм харагдах бяцхан амьтдын зургийг энд нийтэлсэн байгаа ба ертөнцийн хамгийн хайр хүрэм эдгээр амьтад таны амьтдыг, амьд байгалийг хайрлах сэтгэлийг дэврээнэ бизээ.
Арслан
Сүрэглэж амьдардаг амьтан ба нэг сүрэгт нэгээс хоёр эрэгчин, гурваас зургаан эмэгчин, бас зулзаганууд байна. Гэхдээ сүрэгтэй болтлоо эрэгчин нь ганцаараа амьдарна. Эрээн тахь, нүү, анааш, одос зэргийг барьж иддэг. Хүнд халгүй гэгддэг ч, хүний аминд хүрч байсан удаатай.
Бизон үхэр
Нэг тонн хүртэл жинтэй энэ амьтан хойд Америк дахь хамгийн том биетэй хоёр өвсөн тэжээлтний нэг (нөгөөх нь хандгай) юм. Нэгэн цагт уул талыг бүрхэн сүрэглэдэг байсан бизон хүний гараар сүйтгэгдэн мөхөлд хүрэх тун дөхсөн боловч хамгаалалтанд авснаар үлдэж чаджээ. Өөрийнх нь тайван байдлыг алдагдуулахгүй бол бизон шиг аюулгүй амьтан байхгүй.
Хараацай
Африк тивээс гаралтай гэгддэг ба одоо ч Африкт хамгийн олон янзын хараацай амьдардаг болно. Мөн далай, тэнгисийн хэд хэдэн аралд таарна. Нилээд хэдэн зүйл нүүдлийн хараацай бий. Цөөн хэдэн зүйл хараацай хүний үйл ажиллагаанаас болж устсан ч зарим зүйл нь хүний өөрчилсөн орчинд дасан зохицож, хүнтэй ойр амьдардаг.
Wednesday, August 27, 2014
12:05 PM
Unknown
Цоохондой Европ, Ази, Африкт тархсан жижиг мий. Жижиг хөхтөн, шувуу, бусад ойролцоо хэмжээтэй амьтан барьж иддэг. Өөр өөр бүсэд хэд хэдэн дэд зүйл тархсан. Заримдаа гэрийн муурыг энэ зүйлд багтаадаг. Гэрийн муур хүн амьдарч байгаа бүх тив, ихэнх томоохон аралд тархсан бөгөөд олон газар зэрлэгшсэн муур тааралддаг.
Saturday, August 23, 2014
.jpg)
Sunday, August 17, 2014
2:13 AM
Unknown
1.2. Дорнын сармаахай
Баг: Сарьсандалавчтан
Овог: Багваахайхан
Статус: Ховор зүйл. Дэлхийн Байгаль Хамгаалах Холбооны улаан дансны ангилалын шалгуураар олон улсын хэмжээнд “анхааралд өртөхөөргүй” бүс нутгийн хэмжээнд “мэдээлэл дутмаг” хэмээн үнэлэгдсэн.
Таних шинж: Дорнын сармаахай том биетэй, 14-25 гр, биеийн урт 67-75 мм, сүүл нь 40-50 мм, шууны урт 47-54 мм, урт нарийн далавчтай, дэлхэц 30-35 мм хүрдэг, унжир \эпиблем\ сайн хөгжсөн хөндлөн тэвхтэй, чихний омог доод хэсгээрээ өргөссөн бөгөөд гадагш нугаларсан, чихний цэцэг суурь хэсгээрээ их өргөн, бие богино, их өтгөн үстэй. Нурууны үс хар хүрэн, хэвэл цайвар хүрэн, хоолойн хэсэг цайвар шаргал зүстэй. Нэг популяцид хүртэл нурууны зүс бараан хүрнээс хар хүрэн, улаан өнгөтэй, цайвар сортой, буурал бага зэрэг өөрчлөгддөг. Тагнайн атираа 8-9, эмэгчин нэг хос хөхтэй.
Тархац, байршил нутаг: Оросын Өмнөд Сибирь ба алс Дорнод, Хятадын төв болон дорно хэсэг, Тайван, Япон, Солонгосын хойг хэсэгт тархжээ. Дэлхийн тархацын хамгийн баруун зах нь Монголд байдаг Зүүн Азийн уугуул сарьсан далавчтаны ховор төлөөлөгч. Чойбалсан хотын орчим Хэрлэн голын татам, Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан орчмын нутаг, Халтарын говь, Буйр нуур, Халх голын сав, Сүхбаатар аймгийн Молцог элсний орчим, Дорноговь аймгийн Их нарт, Төв аймгийн Эрдэнэсант уул, Дорнод аймгийн Матад сум, Хэнтий аймгийн Дэлгэрхаан сум, Өнөдэлгэр сум, Дорноговь аймгийн Сулинхээр, Дорнод аймгийн Чулуунхороот сумын Тарган Ухаагийн хилийн застав, Дашбалбар сумын Чух нуур зэрэгт тэмдэглэгдсэн бөгөөд Монгол орны зүүн, төв хэсгээр өргөн тархсан боловч ховор тохиолдоно. Манай орны амьтны газарзүйн баруун Хянганы тойрог, Монгол дагуурын хээрийн тойрог, Хэнтийн тойрог, хойд говийн тойргуудын далайн түвшнээс дээш 534-1379 метр өндөртэй тал хээр, цөлөрхөг хээрийн бүсүүдэд тархан амьдарна.
Амьдралын онцлог: Тал хээрийн бүсэд нуур, цөөрөм, булаг, шандны ойролцоох байшин, барилгын дээврийн хөндий, гүүр, өвөлжөө, саравч, хад, асга, чулууны завсар хөндийд голдуу үүрлэж амьдардаг. Зүүн зүгийн хүн амын суурьшил багатай өргөн уудам задгай тал нутагт цэргийн орон сууцны байшин зэрэгт олноороо үүрлэдэг. Дорнын сармаахайн эмэгчин хавар 5 дугаар сарын дундуур хаврын нүүдэл хийн зуны байшиндаа ирж 50-100 орчим тоотой заримдаа 1000 орчим тоогоор төрмөл үүсгэн 6 дугаар сарын сүүлээр 7 дугаар сарын эхэн хүртэл хугацаанд эмэгчин сармаахай 2 зулзага төрүүлж нэг сар орчим хөхүүлдэг. Дорнын сармаахай буурал сармаахайтай хамтаар төрмөл үүсгэх тохиолдол ч байдаг. Энэ хугацаанд эр сармаахайнууд ганц нэгээр буюу цөөн тоогоор нийлж тусдаа амьдардаг. Эр сармаахайнууд зуны байрандаа эмэгчнээс хожуу ирэх бөгөөд 8 дугаар сарын эхээр нийлж сүрэглэнэ. Шинэ төрсөн зулзага 7 дугаар сарын сүүл, 8 дугаар сарын эхээр нисэж эхэлдэг. Өвөлжих байрандаа 9 дүгээр сарын сүүлээр ирнэ. Дорнын сармаахай харуй бүрий болоход нисэж эхэлдэг бөгөөд задгай уудам орон зайд өндөрт нисэн ангуучилж эрвээхий, цох, шумуул зэрэг шавжаар хооллодог.
Тоо толгой, хомсдох шалтгаан: Тархац, популяцийн тоо толгойн өөрчлөлт хандлагын талаарх мэдээлэл хангалтгүй байгаа боловч хүний буруутай үйл ажиллагааны улмаас олноор нь алж устгаж байгаа тохиолдол цөөнгүй байна. Байгаль, цаг уурын хүнд ширүүн нөхцлөөс болж өвлийн улиралд олноороо хорогдож тоо толгой буурдаг. Дорнын сармаахай хүний суурьшил даган байшин, барилга, өвөлжөө саравчинд орогнон үүрлэдгээс гэрийн мууранд бариулах, дуу чимээ, ялгадас, паразит зэргээс төвөгшөөх, малын өтөг бууцаар утах явдал байсаар байна. Үүрлэн амьдрах орчин хомс, нэг дор олноороо үүрлэн амьдардаг учир бөөнөөрөө эрсдэлд орох магадлал өндөр байдаг. Уул уурхайн үйл ажиллагаа, барилга байгууламжийг эвдэх, зам гүүрийг сэргээн засах, гал түймэр, химийн хорт бодис зэрэг санаатай болон санамсаргүй үйл ажиллагаанаас өртөн хомсдох аюулд байдаг.
Хамгаалсан байдал: Монгол улсын Засгийн газрын 2012 оны 7 дугаар тогтоолын хавсралтад бүртгэгдсэн. Монгол улсын Улаан номонд хязгаарлагдмал тархацтай ховор зүйл хэмээн бүртгэсэн. Тархац нутгийн зарим хэсгийг тусгай хамгаалалтанд хамруулсан.
Хамгаалах арга хэмжээ: Xуурай хээрийн бүсийн булаг шандыг хүний шууд болон дам сөрөг нөлөөллөөс хамгаалах, байнга болон түр олноороо цуглан амьдрах орчныг илрүүлэн хамгаалах, алж устгахгүй байх, экологи, биологийн судалгааг нарийвчлан хийж, хүнд үзүүлэх нөлөө, өвөлжилт, улирлын нүүдэл, тархац нөөцийг судалж тогтоон, хамгаалах арга боловсруулан хэрэгжүүлэх. Үүрлэх орчин ховор тал хээрийн бүсэд айлын байшин, өвөлжөө, саравчинд үүрлэн амьдрах нь элбэг байх тул тал нутгийн иргэдэд ашиг тусыг ойлгуулан хиймэл үүр барьж өгөх зэрэг арга хэмжээ авах.
2:09 AM
Unknown
1.3. Шарнад цөөвөр
Баг: Мах идэштэн
Овог: Чонынхон
Статус: Нэн ховор зүйл. Дэлхийн Байгаль Хамгаалах Холбооны Улаан дансны ангилалын шалгуураар олон улсын хэмжээнд “устаж болзошгүй”, бүс нутгийн хэмжээнд “устсан” хэмээн үнэлэгдсэн.
Таних шинж: Бие 110 см, сүүл 50 см орчим урт. Саарал чононоос жижиг, үнэгнээс том. Зүс тод улаан зээрд. Хэвэл, суга, цавь, чихний дотор тал цайвар. Сүүл саарал чононыхоос урт, сагсгар, үнэгнийхээс арай богино, жигд улаан буурал. Завж, багалзуурын үс урт.
Тархац, байршил нутаг: Монгол дах тархац дэлхийн тархацын хойд захад хамаарна. Өнгөрсөн зуунд Хэнтий, Хөвсгөл орчмын уулс, Хангай, Монгол алтай, Алтайн өвөр говь, Өмнөговийн уулсаар ховор биш тохиолддог байжээ. 1930 онд Өмнөговийн Ноён, Сэврээ, Нэмэгт ууланд агнасан. 1940-өөд онд Цагаан богд, Эдрэнгийн нуруу, Суман хаданд үзсэн гэсэн мэдээтэй. 1950 онд Монгол Алтайд устаж, Хөвсгөл орчимд алга болж, Өмнөговь, Алтайн өвөр говь, Говь-Алтайн уулсаар ховор үзэгдэх болов. Сэгс Цагаан Богдод 1967 онд хэд хэдэн удаа үзэгдсэн, 1968 онд Өмнөговийн Алтан ууланд хавханд орсон байсныг нутгийн иргэд тухайн үед мэдээллэж байв. Өмнөговийн Зөөлөн ууланд 1969 онд хавханд орсон байсан нь Монголд байдгийг нотлох сүүлийн баримт юм. 1991 оны өвөл Тува Монголын хил орчимд улаан чоныг харсан хоёр тохиолдол бий. 1988 онд Монголын хил залгаа Тес-Хеймийн районд 4 улаан чоно 2 хонь барьсан, Цагаан толгойн Заставын оффицер Гаврилов улаан чоно харсан хэмээх баримтууд бичигдэв. Мөн 1995-1996 онд Байгалийн чанадын өмнөд бүс нутгаас 4 улаан чонын арьс бэлтгэсэн мэдээ бий. Харин түүнээс хойш цөөвөр чоныг үзсэн, олдсон бодитой мэдээ алга. Одоо зөвхөн Алтайн өвөр говьд Аж Богдын нуруунаас Тост уул хүртэл, ялангуяа Цагаан Богд орчим, Өмнөговь, Хөвсгөлийн уулсаар тохиолдож магадгүй хэмээн судлаачид тэмдэглэдэг.
Амьдралын онцлог: Аргаль, янгир, туулай элбэгтэй говийн хад, цохиот уулс, бор гөрөөс, хүдэр буга нутагладаг Хөвсгөлийн тайгын ян сарьдагт байршдаг байжээ. Бөөн, сүргээр явж, иддэг амьтнаа хоморголж барьдаг. Гөрөөсний сэг зэмд ирнэ. Өнгөрсөн зуунд малд байнга довтолдог байсныг нутгийн иргэд нотолдог. Өмнөговийн Ноён оргилд агуйд үүрлэж, 2 бэлтрэг гаргасныг нутгийн иргэд олсон гэсэн мэдээ бий. 1, 2 дугаар сард отолж, 4 дүгээр сард бэлтрэглэсэн мэдээтэй.
Тоо толгой, хомсдох шалтгаан: Тоо толгойн тухай мэдээ байхгүй. Малд халдахад агнадаг, хоол болдог амьтан нь ховордож цөөрсөн, чоно, ирвэс элбэгшиж тэжээлийг нь булаасан зэргээс устаад байгаа дэлхий дээр ховордсон амьтан.
Хамгаалсан байдал: 1973 оноос хуулиар агнахыг хориглож, улмаар Амьтны тухай хуульд нэн ховор амьтнаар бүртгэсэн. Зэрлэг амьтан ба ургамлын аймгийн ховордсон төрөл зүйлийг олон улсын хэмжээнд худалдаалах тухай конвенцийн II хавсралт, олон улсын болон Монгол улсын Улаан номд оруулжээ. Тархаж байсан нилээд нутаг нь улсын тусгай хамгаалалттай нутгийн сүлжээнд орсон.
Хамгаалах арга хэмжээ: Монголд байршиж, түр шилжин ирж болзошгүй гэсэн нутагт судалгаа хийж, устсан эсэхийг үнэлэн тогтоох, сэргээн нутагшуулах эсэх асуудлаар шинжлэх ухааны үндэслэлтэй дүгнэлт саналыг боловсруулах, удмын санг хадгалах арга хэмжээ авах.
Tuesday, August 5, 2014
10:33 AM
Unknown
Би биологич, шувуу судлаач. Монгол Улсын “Улаан ном”-д устаж болзошгүй ховор ургамал хэмээн бүртгэгдсэн энэхүү дөрвөлсөн навчит Бөлбөө цэцэг нь Монгол орны гурван газар тэмдэглэгдсэн.
Усан дотор ургаж, усны мандал дээр дэлбээлдэг ариун нандины бэлгэдэл болсон эл цэцэг төрийн соёмбо сүлдэнд багтсан байдаг. Тун харамсалтай нь энэ ховор цэцэгтэй нуур ширгэж байна лээ. О.Соронзонболд
Наадмын амралтаараа анх удаагаа Хөвсгөл рүү явах боллоо. Гэтэл аав маань намайг явуулахгүй гэсэндээ –Туулын хөвөө, Хөвсгөлийн хөвөө ялгаагүй дээ гэв. Тэгээд зорьсон газраа 2 хоногийн дараа очоод анх удаа Хөвсгөл нуурыг хартал ямар дуу алдам үзэсгэлэнтэй байсан гэж санана. Нуур гүн хөх өнгөөр туяаран, салхинд улам хүчтэй давалгаалж, хэдий үхэжсэн ч гэсэн далайн сувд шиг эргийг чимэх хожуулнууд гээд л Ертөнцийн диваажин шиг л санагдсан даа. Хөвсгөл рүү явсан даа туйлын их баяртай байна. Аав маань ч арай л дэндүү худлаа ярьсан байна билээ Д.Ундрал
ЦССҮТ буюу Цусны төвБи эх орныхоо БААТРУУДЫН ӨРГӨӨНД байна. Найрсаг харилцаатай хамт олон, басхүү сайн сайхан үйлстэй энэ хүмүүстэй хамт энэхүү гэрэл зургийн аянд оролцож байгаадаа таатай байна. Зураг дээрх хүмүүс гэвэл Цусны төвийн эмч нар болох Номин, Хараабаясгалан, Ууганцэцэг, Батчимэг болон би.
ЦУСАА БЭЛЭГЛЭЖ, АМЬДРАЛ ХАЙРЛАЦГААЯ!
Энэ хийд ирэх болгонд ер бусын учир битүүлэг, нууцлаг газар мэт санагддаг. 300 орчим жилийн өмнө, ой дунд, уулын энгэрээр шатлан барьсан сүмийн барилга болоод эвдэж сүйдсэн туурь Богд Хан уулын амин сүнс гэдгээ нотлох мэт нэг л аниргүй агаад хүчтэй мэдрэмж өдөөдөг. Тиймдээ ч амралт гарвал үе үе энд ирэхийг боддог доо. Яг одоо бол ажлынхаа залуусыг дагуулаад, "зөрсөөр байж" энд ирээд байгаа юм.
Намайг Л.Золбаяр гэдэг. Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр сумын нутагт дахь Холбоо нуурын хажууд гүзээлзгэнэ жимс түүж байхдаа өөрийнхөө зургийг авхууллаа.
Монголын хамгийн өндөр цэг
2014 оны 6-р сарын 20-ны өдөр Монголын Мэргэжлийн Снөүбордийн Холбооныхон Хүйтэн оргилоос снөүбордөөр гулгалт хийсэн билээ. Эх орон маань үзэх харах гайхамшигтай зүйлсээр дүүрэн. Г.Энхтөгс
Дорноговь аймаг, Сайншанд сум
Энэ ямар газар вэ гэж үү? Догшин Хутагт Данзанравжаагийн Энергийн төв дэх Бясалгалын агуй. Харин миний эх орондоо хэлэх үг хувцсан дээр минь буй. С.Нинжбулган
Төв аймаг, Зуунмод хот, Морь барианы газар
Намайг дэслэгч С.Эрдэнэбилэг гэдэг. Морь, бид хоёр наадмын гурван өдөр эргүүл хийх үүрэг аваад байгаа. Яг одоо өглөөний 7 цаг өнгөрч байна. Хэдхэн хормын дараа хурдан азарга гарааны зурхай руу хөдлөх гэж байна.
Бид хоёрын хуримын зураг. Ар булаг зуслангийн газар байгалийн сайханд. #БиЭндБайна Сансармөрөн болон Оюударьгаа
Амарбаясгалант хийд
Та ч бас нэгдээрэй
#http://nationalgeographic.mn/mod-15/i-1292/
10:05 AM
Unknown
Triops cancriformis
төрлийн сам хорхой бол эдүгээ дэлхий дээр амьдарч буй хамгийн эртний
амьтан юм. Энэ төрлийн төлөөлөгчид Мезозойн эринээс хойш бараг
өөрчлөгдөөгүй аж.
Subscribe to:
Posts
(
Atom
)
.jpg)
